---

Τρί 11 Νοε 2003

Porcile - Χοιροστάσιο του Pier Paolo Pasolini

Ο γερμανός ερευνητής E. Volhard στο βιβλίο του "Kannibalismus" διακρίνει την ανθρωποφαγία σε τέσσερις κατηγορίες: τη γαστρονομική (σε περιόδους πολέμων ή λιμών, εξαιτίας της έλλειψης άλλης τροφής), την ποινική (τα μέλη κάποιας φυλής τρώγουν εκείνους που ασχολούνται με μαγεία), τη μαγική (στηρίζεται στην πεποίθηση ότι όποιος τρώγει ανθρώπινη σάρκα αποκτά υπερφυσικές ιδιότητες, έχει ιαματικά οφέλη ή κερδίζει όλη τη δύναμη και τα χαρίσματα του σκοτωμένου) και τη λειτουργική (στο πλαίσιο μιας λατρευτικής τελετής).

Ο Pasolini με την ταινία του Χοιροστάσιο προτείνει και έναν άλλο τύπο κανίβαλου: τον φιλήσυχο κανίβαλο της διπλανής πόρτας, που μπορεί μεν να μην καταβροχθίζει ανθρώπινα κοψίδια (αν και αυτό ερευνάται), ωστόσο με τις πράξεις του, σε συμβολικό επίπεδο, κατασπαράζει τον συνάνθρωπό του, ακόμη κι αν αυτός είναι το ίδιο του το παιδί. Η ταινία γυρίστηκε το 1969 (μετά το "Θεώρημα" και πριν από τη "Μήδεια") και είναι από τις πιο συμβολικές και "σχηματικές" του δημιουργού. Πραγματεύεται το θέμα της ανθρωποφαγίας (κυριολεκτικής και μεταφορικής), με την παράλληλη ανάπτυξη δύο κανιβαλικών ιστοριών.

Η υπόθεση

Πρώτη ιστορία: Η ταινία ξεκινάει με έναν χωρικό της Σικελίας του 15ου αιώνα (Pierre Clementi), ο οποίος αναζητά σε μια έρημο το φαγητό του (τελικά βρίσκει μια πεταλουδίτσα και αργότερα ένα φιδάκι, τα οποία και καταβροχθίζει). Στη συνέχεια συναντά έναν φίλο του (Franco Citti) και, επειδή οι πεταλούδες και τα φίδια όσο νά ΄ναι δε σε κρατάνε, αναζητά μαζί του ανθρώπινα θηράματα για να κορέσει την πείνα του. Τελικά συναντούν μερικούς δύστυχους, τους οποίους σκοτώνουν, ψήνουν και αργότερα κατατρώγουν. Έλα όμως που στην έρημο κυκλοφορεί και μια άλλη συμμορία κανίβαλων... Η συμμορία συλλαμβάνει τους δύο φίλους και στήνει μια θρησκευτική τελετή, στην οποία τους δίνει ένα μάθημα που δε θα ξεχάσουν ποτέ.

Δεύτερη ιστορία: Βρισκόμαστε στη Γερμανία του ΄68. Ένας ιδεαλιστής και επηρεασμένος από τις ιδέες του Μάη του ΄68 νεαρός (Jean-Pierre Leaud) αντιμετωπίζει έντονα ψυχολογικά προβλήματα, γιατί αφενός δεν έχει καμία επικοινωνία με τους γονείς του και, αφετέρου, η φίλη του δεν του κάθεται. Ο πατέρας του (Alberto Lionello) είναι ένας ζάμπλουτος επιχειρηματίας που κατά βάθος είναι ένα αμοραλιστικό και κρυπτοναζιστικό ανθρωπάριο (φοράει μάλιστα και μουστακάκι αλά Χίτλερ). Δε διστάζει να συνεργαστεί και με πρώην πρωτεργάτες του Γ΄ Ράιχ προκειμένου να επιτύχει τα επιχειρηματικά του σχέδια. Ο γιος του δεν αντέχει να ζει σε ένα τέτοιο νοσηρό περιβάλλον και, αντιδρώντας, κλείνεται στον εαυτό του και παθαίνει αφασία. Κάποτε συνέρχεται και συγχρόνως νιώθει μια παρόρμηση να επισκεφτεί το χοιροστάσιο του πατέρα του (το οποίο είναι ένα από τα αγαπημένα του μέρη!). Εκεί όμως, για κακή του τύχη, τα γουρούνια τον κάνουν μια χαψιά.

Τι θέλει να πει ο ποιητής;

"Ο κανιβαλισμός είναι ένα σημειολογικό σύστημα όπως και το σεξ στο "Θεώρημα". Είναι μια μορφή εξτρεμισμού σπρωγμένου στα όρια του σκανδάλου, της ανταρσίας και του τρόμου. Είναι πάλι, ένα σύστημα συναλλαγής ή, αν προτιμάτε, τέλειας άρνησης΄ άρα μια μορφή γλώσσας, μια τερατώδης άρνηση επικοινωνίας", σημειώνει ο δημιουργός. Η ταινία είναι κατ΄ ουσίαν μια πραγματεία πάνω στο ανέφικτο της ανθρώπινης επικοινωνίας. Από τη μια, οι κανίβαλοι του Μεσαίωνα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με άλλους ανθρώπους, γιατί πολύ απλά τους τρώγουν. Από την άλλη, τα μέλη της μεταπολεμικής Γερμανίας είναι κι αυτά ανίκανα να επικοινωνήσουν, γιατί οι παλαιότεροι εμφορούνται ακόμη από τις ιδέες του ναζισμού (αν και δεν το ομολογούν), ενώ οι νεότεροι απορρίπτουν κάθε ολοκληρωτισμό και εκστασιάζονται με τις υποσχέσεις ελευθεριότητας του Μάη.

Ο Pasolini με το Χοιροστάσιο διατυπώνει ένα απαισιόδοξο σχόλιο για την εποχή του. Μας λέει ότι, παρόλο που ο κόσμος γνώρισε τις ναζιστικές θηριωδίες και τη φρίκη του πολέμου, δε φαίνεται να έχει διδαχτεί τίποτα απ΄ όλ΄ αυτά. Παραμένει το ίδιο τερατώδης και μακάβριος, όπως στην εποχή του Μεσαίωνα, που οι άνθρωποι τρώγονταν -κυριολεκτικά- μεταξύ τους. Ο πολιτισμός της σύγχρονης εποχής (όπως τα μεγαλοπρεπή αρχιτεκτονήματα, οι πίνακες ζωγραφικής, οι καλαίσθητοι κήποι που βλέπουμε στην ταινία) δεν είναι παρά το ευγενές πέπλο που καλύπτει τεχνηέντως την υποβόσκουσα τερατωδία. Ακόμη και τα κουαρτέτα του Beethoven που ακούγονται δεν είναι ικανά να καλύψουν το θόρυβο από τον εκκωφαντικό ξεπεσμό του μεγαλέμπορα και των ναζιστών φίλων του και, συνεκδοχικά, του σύγχρονου ανθρώπου.

Ελπίδα για βελτίωση δε διαφαίνεται στον ορίζοντα. Ο μόνος ήρωας της ταινίας που έχει μείνει αλώβητος από τη γενικευμένη ανηθικότητα (ο γιος) τελικά γίνεται μεζεδάκι για τα γουρούνια. (Η σημειολογία είναι προφανής: ο κόσμος είναι ένα απέραντο χοιροστάσιο που κατασπαράσσει ακόμη και τα πιο εκλεκτά μέλη του -μάλλον ιδίως αυτά).

Να σημειώσουμε όμως, ότι αυτή η προβληματική σε καμιά περίπτωση δεν παρουσιάζεται με τρόπο μίζερο και καταθλιπτικό. Αντιθέτως, όλες οι σκηνές είναι διανθισμένες με μια διάχυτη ελαφράδα, που μερικές φορές μάλιστα αγγίζει τα όρια του χονδροειδούς αστείου. Ο Pasolini με το μαύρο, παγερό χιούμορ του πλάθει ουσιαστικά μια ακραία παρωδία. Και δε θα μπορούσε να πράξει αλλιώς, γιατί κάθε μεγάλος δημιουργός γνωρίζει ότι το χιούμορ είναι ο πιο αποτελεσματικός και ύπουλος τρόπος για να πει κανείς τα σοβαρότερα πράγματα. (Για να θυμηθούμε και τον Wolf Bierman, ένα αστείο στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο αστείο).

Αισθητική αποτίμηση της ταινίας

Η σκηνοθεσία υπηρετεί υποδειγματικά το νόημα της ταινίας (έχουμε αυτό που λέμε ταύτιση μορφής και περιεχομένου). Ο Pasolini παραθέτοντας συνεχώς δύο αντίθετες δραματουργικά ενότητες (τους κανίβαλους του Μεσαίωνα και τους ναζιστές του σήμερα), αντί να προκαλεί σύγχυση στον θεατή, καταφέρνει να τον κάνει κοινωνό της σκέψης του και να του προσφέρει το συμπέρασμα στο πιάτο (ότι δηλαδή οι διαφορετικές χρονολογικά σκηνές είναι κατά βάθος ίδιες, αφού η ανθρωποβόρα φύση μας παραμένει απαράλλαχτη στο διάβα των αιώνων).

Τα σκηνικά και τα κοστούμια -ειδικά της σύγχρονης Γερμανίας- παρουσιάζονται σκόπιμα κακόγουστα έως kitsch. Ο Pasolini γελοιοποιεί τους ήρωές του εντάσσοντάς τους σε ένα βαρυφορτωμένο baroque σκηνικό, το οποίο φαντάζει τόσο γελοίο όσο και οι ίδιοι. Αν παραλληλίζαμε τα πλάνα της ταινίας με πίνακες ζωγραφικής, τότε αυτοί σίγουρα θα ανήκαν στους Otto Dix και George Grosz, που με τo έργο τους παρώδησαν τους γερμανούς αστούς, απεικονίζοντάς τους ως καρικατούρες, αφού με την ηθική τους απάθεια άφησαν το ναζισμό να οργιάσει.

Όλες οι ερμηνείες διαπνέονται από έναν έντονο σαρκασμό και μια διάθεση σχεδόν "γελοιογραφική". Ξεχωριστή μνεία να κάνουμε στον Jean-Pierre Leaud (που είχε κάνει το ντεμπούτο του στα 400 Χτυπηματα του Francois Truffaut) ο οποίος, παρόλο που παίζει κατά κάποιον τρόπο έναν σύγχρονο "Μεσσία", δε βάζει στην ερμηνεία του τίποτα το σοβαροφανές και το πομπώδες.

Όσον αφορά τη μουσική, ακούμε μερικά μεσαιωνικά τραγούδια (στην ιστορία των κανίβαλων) καθώς και Beethoven (στη σύγχρονη ιστορία). Πιο συγκεκριμένα -και αν δεν απατώμαι- ακούμε αποσπάσματα από το κουαρτέτο op. 18 σε φα μείζονα. Η ηχητική αυτή υπόκρουση δένει τέλεια ως αντίστιξη στα όσα διαδραματίζονται στην οθόνη (από τη μια έχουμε τη βαρβαρότητα των ναζί και από την άλλη την πιο εκλεπτυσμένη μουσική έκφραση).

Συμπέρασμα

Παρ΄ όλο που προσπαθούμε να κρυφτούμε κάτω από τη μασκαράτα του πολιτισμού μας, όλοι στην πραγματικότητα είμαστε κανίβαλοι. (Κι αν δε με πιστεύετε, σας παραπέμπω στο βιβλίο του Martin Monestier "Κανίβαλοι: ιστορικά στοιχεία και παράδοξα για την ανθρωποφαγία χθες και σήμερα" όπου μεταξύ άλλων παρουσιάζονται και μερικές εξαίσιες συνταγές ανθρωποφαγίας, για την περίπτωση που βρεθεί κάποιος σε ανάγκη -εγώ ξετρελάθηκα με τις τηγανητές σπλήνες περιχυμένες με σως βλέννας -δοκιμάστε τις και θα με θυμηθείτε! Bon appetit!!).

---