---

Τρί 21 Οκτ 2003

"Η κρυφη Γοητεια της Μπουρζουαζιας" του Luis Bunuel

Ένας αληθινός σουρεαλιστής (αν υπάρχει τέτοιο πράγμα) στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο σουρεαλιστής. Μάλλον είναι ένας απροσάρμοστος ρεαλιστής που, προκειμένου να περιπαίξει την πραγματικότητα που τον καταπνίγει, έχει φροντίσει προηγουμένως -ίσως και άθελά του- να την γνωρίσει καλά. Τα σουρεαλιστικά έργα που επέζησαν στο χρόνο το πιστοποιούν αυτό: πάντα φανερώνουν μια προχωρημένη γνώση για τον κόσμο και συνήθως κομίζουν μια βαθύτερη αλήθεια γι` αυτόν -ασχέτως αν αυτή η αλήθεια είναι επιμελώς κρυμμένη μέσα στο ψέμα.

Ο Bunuel σίγουρα δεν ανήκει στους δημιουργούς που έκαναν απλώς την πλάκα τους με σουρεαλιστικές εξυπναδίτσες. Ο σουρεαλισμός του -ειδικά αυτός των όψιμων έργων του- είναι εξαιρετικά στοχαστικός και συνήθως λέει πολλά περισσότερα για την πραγματικότητα από ό,τι ένα σωρό "ρεαλιστικές" ταινίες, οι οποίες το μόνο που κάνουν είναι να μηρυκάζουν στερεότυπα. Ο Bunuel με το γνωστό αδίστακτο χιούμορ του λατρεύει να κατεδαφίζει αυτά τα στερεότυπα, χλευάζοντας αλύπητα όλες τις κοινά παραδεκτές αλήθειες -δηλαδή τα κατά συνθήκην ψεύδη- του πολιτισμού μας.

Η "Κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας" (1972) είναι η προ-προτελευταία ταινία του. Αποτελείται από μια σειρά σουρεαλιστικών επεισοδίων που περιγράφουν τις αποτυχημένες προσπάθειες μιας ομάδας καλοζωισμένων αστών, οι οποίοι δεν καταφέρνουν ποτέ είτε να συνφάγουν είτε να κάνουν σεξ. Ο Bunuel κάνει ένα φαρμακερό σχόλιο για ην παρακμή της αστικής τάξης ή απλώς στήνει μια φάρσα χωρίς "δεύτερα επίπεδα ανάγνωσης"; Οριστικές απαντήσεις στο μπουνιουελικό έργο -ευτυχώς- δεν υπάρχουν.


Η υπόθεση

1ο επεισόδιο: Ο πρέσβης της Μιράντα -χώρας της λατινικής Αμερικής (;)- Δον Ραφαέλ με τη γυναίκα του και το ζεύγος Τεβενό καταφθάνουν πειναλέοι στο σπίτι των Σενεσάλ, όπου είναι προσκεκλημένοι για δείπνο. Η κ. Σενεσάλ τους υποδέχεται έκπληκτη και τους ενημερώνει ότι το δείπνο ήταν προγραμματισμένο για την επόμενη μέρα. Όμως τα στομάχια όλων γουργουρίζουν, κι έτσι αποφασίζουν να πάνε να δειπνήσουν σε ένα κοντινό ταβερνείο. Αφού στρογγυλοκάτσουν και παραγγείλουν, διαπιστώνουν ότι εκεί κηδεύεται ο ιδιοκτήτης! Φυσικά αποχωρούν, χωρίς να έχουν φάει ούτε το κουβέρ.

2ο επεισόδιο: Την επόμενη μέρα η ίδια παρέα καταφθάνει πάλι στους Σενεσάλ, αλλά ο κύριος και η κυρία Σενεσάλ δε βρίσκονται στο σπίτι. Έχουν κρυφτεί στον κήπο τους, όπου προσπαθούν να επιδοθούν σε άγριο βουκολικό σεξ -το οποίο δυστυχώς δε βλέπουμε. Οι ατυχείς προσκεκλημένοι φεύγουν πάλι, βογγώντας από την πείνα. Αμέσως μετά φτάνει στο σπίτι των Σενεσάλ ένας επίσκοπος, ο οποίος παρακαλά τους ιδιοκτήτες να πιάσει δουλειά ως κηπουρός (!), και τελικά προσλαμβάνεται.

3ο επεισόδιο: Μεταφερόμαστε σε ένα cafe, όπου οι σύζυγοι των αντρών έχουν πάει να απολαύσουν το τσάι τους. Το τσάι όμως στο μαγαζί έχει τελειώσει, όπως και ο καφές, καθώς επίσης και κάθε άλλο ρόφημα! Το μόνο που βρίσκεται σε αφθονία είναι ένας υπολοχαγός, ο οποίος διηγείται στις φιλοπερίεργες κυρίες πώς δηλητηρίασε τον πατέρα του, κατόπιν εντολής της νεκρής μάνας του.

4ο επεισόδιο: Ο Δον Ραφαέλ προσπαθεί ανεπιτυχώς να συνουσιασθεί με την κυρία Τεβενό -τους διακόπτει ο κύριος Τεβενό. Κατόπιν μια τρομοκράτισσα επισκέπτεται τον πρέσβη και επιχειρεί -με παροιμιώδη αποτυχία- να τον σκοτώσει.

5ο επεισόδιο: Η παρέα βρίσκεται επιτέλους καθισμένη σε κοινό τραπέζι και ετοιμάζεται να χλαπακιάσει, όταν κάνει την εμφάνιση της μια ομάδα συνταγματαρχών (!), οι οποίοι λιμπίζονται τα φαγιά και θέλουν κι αυτοί να φάνε. Τελικά βολεύονται με κάτι αποφάγια και αναχωρούν για να κάνουν γυμνάσια έξω ακριβώς από το σπίτι. Η παρέα αναστατώνεται και ούτε πάλι τρώγει το φαϊ της.

6ο επεισόδιο: Τα τρία ζευγάρια αποπειρώνται να συμφάγουν πάνω σε μια σκηνή θεάτρου, όπου ένας στρατηγός τους σερβίρει πλαστικά κοτόπουλα (!), τα οποία όμως -παρόλη τη λαιμαργία της παρέας- δεν τιμώνται. Ύστερα μεταφερόμαστε στο σπίτι του στρατηγού, όπου παραθέτει δεξίωση. Εκεί λογομαχεί με τον Δον Ραφαέλ, ο οποίος τον πυροβολεί θανάσιμα. (Τα δύο αυτά περιστατικά τελικά αποδεικνύονται όνειρα του κυρίου Τεβενό).

7ο επεισόδιο: Ο επίσκοπος-κηπουρός εξομολογεί τον δολοφόνο των γονιών του. Αφού προικίσει τον φονιά με άφεση αμαρτιών, τον σκοτώνει.

8ο επεισόδιο: Η αστυνομία συλλαμβάνει την παρέα των λαίμαργων αστών, οι οποίοι όμως, κατόπιν εντολής του υπουργού, αφήνονται ελεύθεροι, και φυσικά ξαναπάνε να μασαμπουκιάσουν. Αυτή τη φορά μάλιστα τα καταφέρνουν! Αλλά αφού έχουν καταναλώσει τόνους από χορτόσουπα, φασολάκια κονσέρβας και μοσχαρίσιο μπούτι, μια ομάδα γκάνγκστερ εμφανίζεται από το πουθενά και τους πυροβολεί όλους αλύπητα. Δυστυχώς όμως, πληροφορούμαστε ότι αυτό ήταν ένα όνειρο του Δον Ραφαέλ...

Τέλος: Οι πρωταγωνιστές προχωρούν σε έναν άγνωστο δρόμο, χωρίς εμφανή προορισμό. Οι τίτλοι τέλους πέφτουν.


Τι θέλει να πει ο ποιητής;

Όπως κάθε ταινία του Bunuel, έτσι και η "Κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας" αντιστέκεται σθεναρά σε κάθε απόπειρα μονοσήμαντης και περιοριστικής ερμηνείας της. Την εποχή που βγήκε, η ταινία αντιμετωπίστηκε σαν καταγγελτική σάτιρα της αστικής τάξης. Υποτίθεται πως ο Bunuel με το έργο του καυτηρίαζε την εξαχρείωση των μπουρζουάδων, που το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν το φαγί και το σεξ. Αλλά το πέρασμα του χρόνου έδειξε πως μια τέτοια ερμηνεία ήταν θνησιγενής. Κι αυτό γιατί ο Bunuel δεν ήταν ούτε Γραμματεύς ούτε Φαρισαίος σε καμιά περίπτωση δε θα όρθωνε με αυστηρότητα το δάχτυλο για να καταγγείλει. Ένας εστέτ όπως αυτός άλλωστε δε θα μπορούσε παρά να αναγνωρίσει και στην μπουρζουαζία μια διακριτική γοητεία. "Γνώρισα αξιαγάπητους αστούς. Πιστεύετε ότι όλα όσα έφερε η μπουρζουαζία είναι κακά; Όχι. Κάτι καλό θα πρέπει νά `χει μείνει!" θα πει σε μια συνέντευξη, για να συνεχίσει "Είμαι μπουρζουάς, αλλά κρυφός".

Η ταινία είναι ουσιαστικά μια σουρεαλιστική φάρσα που, μεταξύ άλλων, παρωδεί και όσους προσπαθούν να την ερμηνεύσουν. Άλλωστε η υπόθεση της ταινίας είναι τόσο κραυγαλέα grotesque που μάλλον μας προτρέπει να μην την πάρουμε και πολύ στα σοβαρά. Αλλά αυτό από μόνο του είναι κάτι εξαιρετικά σοβαρό! Γιατί έχουμε χορτάσει από ταινίες που, ενώ δεν έχουν τίποτα να πουν, προσπαθούν να μας πείσουν ότι σώνει και καλά είναι βαθυστόχαστες. Ο Bunuel δε διατείνεται ότι κάνει μακροβούτια στα βάθη του νοήματος. Προσκαλεί τον θεατή σε ένα βέβηλο σουρεαλιστικό θέαμα, αδιαφορώντας αν αυτό είναι ρηχό ή βαθύ. Αλλά το θέαμα αποδεικνύεται τόσο υπέροχο (με τον δικό του βλάσφημο τρόπο) που τελικά εγείρεται μια υποψία βάθους.

Θα μπορούσαμε ωστόσο να δώσουμε μια φροϋδική ερμηνεία στην ταινία (οι ήρωες, συνεπεία της ερωτικά υποτονικής ζωής τους, παρουσιάζουν μια καθήλωση στο στοματικό στάδιο της libido -ή ακριβέστερα, στο "στομαχικό" στάδιο- γι` αυτό συνεχώς πεινάνε). Ή μια ερμηνεία μαρξιστική (το προλεταριάτο είναι το μόνο αγνό κομμάτι της κοινωνίας που μπορεί να πραγματώσει την ουτοπία της επανάστασης, αφού οι αστοί είναι οκνηροί και διεφθαρμένοι, με μοναδικό τους μέλημα το τρώγειν). Ή ακόμη και μια ερμηνεία σουρεαλιστική (αποφεύγετε τα φασολάκια κονσέρβας` είναι πολύ πιθανό αφού τα καταβροχθίσετε να εμφανιστούν από το πουθενά αιμοδιψείς γκάνγκστερ και να σας κάνουν κιμά).

Αλλά επειδή με κάτι τέτοιες ερμηνείες μάλλον θα αρχίσουν να τρίζουν τα κόκκαλα του Bunuel (ήδη ακούγεται ένα "χριτς-χρατς"), ας σταματήσουμε εδώ.


Αισθητική αποτίμηση της ταινίας

Η σκηνοθεσία είναι στρωτή και "αξιοπρεπής" χωρίς να μας διαταράσσει με επιτηδευμένες ασκήσεις δεξιοτεχνίας. Η κάμερα παρακολουθεί από απόσταση τα δρώμενα και, σα να μένει έκπληκτη από τον διαδραματιζόμενο σουρεαλισμό, αποφεύγει να εμπλακεί στην κατάσταση, αφού της αρκεί η υπερβολή του ίδιου του θεάματος.

Οι ερμηνείες των ηθοποιών έχουν την απαραίτητη ελαφράδα που θα ταίριαζε σε μια τόσο αλλόκοτη ταινία. Ξεχωριστή μνεία να κάνουμε στην κυρία Σενεσάλ (Stephane Audran), όχι τόσο για την ερμηνεία της, όσο για τα πανέμορφα γαλάζια μάτια της!

Τα σκηνικά και τα κοστούμια παραείναι χρωματιστά και θυμίζουν ενοχλητικά 70s. Αλλά αυτό το ανεπιτήδευτο kitsch σίγουρα έχει το γούστο του.

Πρωτότυπη μουσική δεν έχει γραφτεί για την ταινία. Σε ένα σημείο πάντως παρακολουθούμε μια παρωδία συναυλίας, όπου -αν δεν απατώμαι- ακούμε ένα απόσπασμα από το "Τρίο για πιάνο" σε σι ύφεση μείζονα του Schubert. (Βέβαια περισσότερο ταιριαστό με το τερψιλαρύγγιο κλίμα της ταινίας θα ήταν το "Κουιντέτο της πέστροφας" του ίδιου συνθέτη -θα ήταν χάρμα να το ακούμε ενώ οι πρωταγωνιστές θα επιδίδοντο σε ψαροφαγία! Ή η 82η Συμφωνία του Haydn, η επονομαζόμενη και "Συμφωνία της Αρκούδας" -θα ήταν ένα λεπτό υπονοούμενο για τη λαιμαργία αρκούδας που έχει κυριεύσει τους ήρωες).


Συμπέρασμα

Η "Κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας" θα έχανε τη γοητεία της αν μας πρόσφερε προφανή και βολικά συμπεράσματα. "Λυπάμαι, αλλά πρέπει να σας πω ότι η σκηνή δεν έχει κανένα μήνυμα", απαντά ο σκηνοθέτης όταν του ζητούν να ερμηνεύσει την τελική σκηνή του έργου του.

---