---

Τετ 08 Οκτ 2003

Έξι μικροί cineστοχασμοί

1. Περί Irreversible

Αν και ο Gaspar Noe στο Irreversible - Μη αναστρεψιμος διακηρύσσει βαρύγδουπα ότι ο χρόνος είναι ολέθριος (λέγε με 2ο θερμοδυναμικό νόμο), ο χρόνος που θα σπαταλήσουν όσοι δουν την ταινία του κάθε άλλο παρά ολέθριος θά `ναι. Αν μη τι άλλο, με τέτοιες ευλογημένες ταινίες -και με το ισχνό αντίτιμο ολίγων ευρώ- γλιτώνουμε από μια ενδεχόμενη νοσηλεία μας σε ψυχιατρικό ή σωφρονιστικό ίδρυμα. Κι αυτό γιατί με τη βοήθειά τους βιώνουμε φαντασιακά τις πιο αρρωστημένες σκέψεις μας (βιασμός αθώας κορασίδας σε μετρό) με αποτέλεσμα να κοπάζει κάπως η όρεξή μας να τις κάνουμε πράξη. Μιμούμαστε δηλαδή τον Πολ Βαλερύ που δήλωσε: "Επειδή μοίχευσα, σκότωσα, βίασα, έκλεψα με τη φαντασία μου, ακριβώς γι` αυτό μπορώ να θεωρούμαι καλός και νομοταγής πολίτης".

Τώρα εάν είσαι ο επίδοξος βιαστής της γειτονιάς σου και επιμένεις να πραγματοποιήσεις τις νοσηρές φαντασιώσεις σου, να σου ευχηθούμε ολόψυχα καλή επιτυχία και να σε συμβουλέψουμε να μη συμβιβαστείς με τίποτα κατώτερο από μια Monica Bellucci. Κάνεις που κάνεις τη βρωμοδουλειά σου, κάν` τη τουλάχιστον σωστά!

2. Περί πρόσθεσης

Το μόνο που θυμάμαι από τη "Νοσταλγία" του Tarkovsky είναι εκείνη η αινιγματική εξίσωση "1+1=1". Ίσως ο Tarkovsky υπονοεί ότι, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στα μαθηματικά, όλες οι προσθέσεις της ζωής καταλήγουν απαρέγκλιτα στη μονάδα, σε εκείνο το άχρονο και άυλο Ένα, την αριστοτελική ουσία που κρύβεται πίσω από τα φαινόμενα και κινεί τα πάντα.

Ίσως πάλι με κάτι τέτοιες εξυπναδίτσες ο ρώσος σκηνοθέτης να ήθελε να παραπλανήσει τους δανειστές του. ("Αγαπητέ μου τοκογλύφε, αν είχατε ιδέα από αριστοτελική οντολογία θα γνωρίζατε ότι σας χρωστάω μοναχά ένα ρούβλι, ασχέτως αν μου δανείσατε 350. Αν δε με καταλαβαίνετε σας παραπέμπω στη Νοσταλγία μου").

3. Περί διαστροφής

Απαιτείται σπάνιο ταλέντο για να μετουσιώσει κανείς τις διαστροφές του σε τέχνη χωρίς να υποπέσει σε γραφικότητα και, κυρίως, σε φτηνή ηθικολογία. Ο ντε Σαντ και ο Αλδαπουέρτα ανήκουν στους λίγους εκείνους φωτισμένους που κατάφεραν να γράψουν υψηλή λογοτεχνία διοχετεύοντας στα γραπτά τους τις διαστροφές τους, ευτυχώς χωρίς να τις λερώσουν με ηθικολογικούς λεκέδες.

Οι περισσότεροι συγγραφείς που καταπιάνονται με "ακραία" θέματα (για παράδειγμα ο Stephen King) συνήθως σκανδαλίζονται από τον ίδιο τους το λόγο, γι` αυτό και γίνεται φανερή η προσπάθειά τους να καταγγείλουν τα όσα εξιστορούν και να ηθικολογήσουν, σαν για να εξευμενίσουν το κακό που περιγράφουν. Περίπου σαν τους πουριτανούς, που από τη μια απολαμβάνουν το πορνό ενώ από την άλλη το αποκηρύσσουν μετά βδελυγμίας.

Κάπως έτσι ενεργεί και ο Pasolini στο περιβόητο Salo o le 120 Giornate di Sodoma - Σαλο, 120 μερες στα Σοδομα. Φορτίζει τη διαστροφή με αρνητικό πρόσημο: προκειμένου να καταγγείλει το φασισμό, αντιμετωπίζει τη διαστροφή σαν ενσάρκωση του Κακού. Έτσι δαιμονοποιεί την κοπρολαγνεία, το σαδομαζοχισμό, τη σκατοφαγία, ενώ είναι προφανές ότι τέτοιες πρακτικές είναι αν-ήθικες -υπό την έννοια ότι δεν είναι καλές ή κακές. Και βεβαίως απόλυτα φυσιολογικές και συνηθισμένες (αλήθεια, εσείς πόσες σκατουλίνες φάγατε σήμερα;).

4. Περί πορνό

Ο Umberto Eco πρoτείνει κάπου ένα τεστ για να μπορούμε να διαπιστώνουμε με ασφάλεια αν μια ταινία είναι πορνογραφική: "αν οι πρωταγωνιστές προκειμένου να πάνε από το σημείο Α στο σημείο Β κάνουν περισσότερη ώρα απ` όση θα θέλατε, αυτό σημαίνει ότι το φιλμ είναι πορνογραφικό". Με αυτήν την παραδοξολογία, ο συγγραφέας της "Φαινομενολογίας του Μάικ Μποντζιόρνο" υπαινίσσεται εκείνο το εκνευριστικό γνώρισμα των πορνοταινιών να περιέχουν ένα σωρό βαρετές σκηνές μεταξύ του σεξ οι οποίες θέτουν σε δοκιμασία τα νεύρα και του πιο καλοπροαίρετου οφθαλμοπόρνου. (Βέβαια αυτές οι σκηνές παίζουν το ρόλο τους, αφού μιάμιση ώρα αδιάκοπου σεξ, χωρίς την ανάσα κάποιων σεναριακών γεμισμάτων, δε θα την άντεχε ούτε ο Αυνάν αυτοπροσώπως).

Εν πάση περιπτώσει, με βάση το κριτήριο του Eco ο Αγγελοπουλος μπορεί να θεωρηθεί με ασφάλεια ως ο μεγαλύτερος πορνογράφος στην ιστορία του κινηματογράφου -εντάξει, ίσως μετά τον Antonioni.

5. Περί Irreversible (2)

Όλοι ανεξαιρέτως απολαύσαμε την εννιάλεπτη σκηνή του παρά φύσιν βιασμού της Monica Bellucci -άλλοι ανομολόγητα, άλλοι πιο συνειδητοποιημένα. Όποιος νομίζει άλλωστε ότι ο θεατής βδελύσσεται το θέαμα του σοδομισμού -και δη μιας Monica- δε γνωρίζει τίποτα για την ανθρώπινη φύση. (Όσοι αποστρέφουν το βλέμμα τους από το θέαμα, απλώς αποστρέφουν το βλέμμα τους από την ανθρώπινη -δηλαδή βαθιά κτηνώδη- φύση τους).

Ποιος άντρας δεν επιθυμεί να βρεθεί απόλυτος κυρίαρχος του σεξουαλικού παιχνιδιού, και μάλιστα με αντικείμενο υποταγής μια Bellucci; Ποια γυναίκα, ακόμη και η ακραιφνής φεμινίστρια (μάλλον ιδίως αυτή), δε φαντασιώνεται την πλήρη υποταγή της σε έναν κυρίαρχο φαλλό;

Εδώ κολλάει ένα -υπέροχα μισογυνικό!- χωρίο του Σοπενάουερ: "Είναι φανερό πως η γυναίκα είναι προορισμένη από τη φύση της να υποτάσσεται. Κι αποδεικνύεται αυτό από το γεγονός ότι κι εκείνες οι γυναίκες ακόμα που βρίσκονται σε κατάσταση απόλυτης ανεξαρτησίας, δηλαδή σε κατάσταση αντίθετη προς τη φυσική τους, σπεύδουν αμέσως να κολλήσουν σ` έναν άνδρα, πρόθυμες να υποταχθούν σ` αυτόν και να τον αφήσουν να τις διευθύνει γιατί αισθάνονται επιτακτική την ανάγκη ενός αφεντικού. Αν είναι νέες βρίσκουν έναν αγαπητικό, αν είναι γριές βρίσκουν έναν πνευματικό."

6. Περί Γκοντάρ

"Υπάρχει μια πρωτοτυπία από ανάγκη, που είναι ανίκανη να αρθεί στο ύψος της κοινοτοπίας". Κάθε φορά που βλέπω ταινία του Godard -κάτι που γενικά αποφεύγω- δεν μπορώ παρά να ανακαλέσω τον παραπάνω αφορισμό του Καρλ Κράους. Πόσο νοσταλγούμε την κοινοτοπία, όταν βλέπουμε την επιτήδευση μερικών σκηνοθετών που προσπαθούν με κάθε τρόπο να πρωτοτυπήσουν! Η ad hoc πρωτοτυπία που διατυμπανίζει την πρωτοτυπία της συνήθως δεν αφορά κανέναν άλλον εκτός από τον εαυτό της -ίσως και ούτε αυτόν ακόμα. Η πραγματική πρωτοτυπία κατά κανόνα δεν κραυγάζει. Παραμονεύει ύπουλα εκεί που δεν την περιμένεις, ακόμη και σε έργα φαινομενικά κοινότοπα.

Εντέλει δεν έχει και τόση σημασία αν ένα έργο τέχνης είναι πρωτότυπο. Πρωταρχικός σκοπός του -αν υποθέσουμε ότι ένα έργο τέχνης έχει σκοπό- είναι η αισθητική συγκίνηση, κι ας προκαλείται με παρωχημένα μέσα (αν προκαλείται με ρηξικέλευθα, τότε έχουμε να κάνουμε με αριστούργημα).

Βλέποντας πάντως τα ανεστραμμένα πλάνα στο "Αλφαβίλ" του Godard δύσκολα καταφέρνει να συγκινηθεί κανείς. Το πιθανότερο είναι να αφήσει τις συγκινήσεις για κάποια άλλη φορά και να αναζητήσει επειγόντως την έξοδο -ή έστω μια χαρτοσακούλα.

---