---

Τρί 23 Σεπ 2003

The Baby of Macon του Peter Greenaway

Πάντα είχα την υποψία ότι αντιμετωπίζουμε με υπερβολική σοβαρότητα ταινίες που φέρουν τη στάμπα του αριστουργήματος. Τις περισσότερες φορές πασχίζουμε να αλιεύσουμε από αυτές νοήματα που ελπίζουμε ότι μας περιμένουν σε ένα υποτιθέμενο βάθος, ενώ αγνοούμε ότι, αν υπάρχει κάποιο βάθος, αυτό συνήθως παραμονεύει -περιπαίζοντάς μας- στην επιφάνεια.

Κάπως έτσι αντιμετωπίζουμε και τις ταινίες του Greenaway -έναν από τους μεγαλύτερους κωμωδούς της ανθρώπινης ύπαρξης. Σαν βαρύγδουπες αλληγορίες, που μεταφέρουν απαραίτητα ένα υψιπετές, βεβαίως ηθοπλαστικό μήνυμα, ενώ είναι απελπιστικά προφανές ότι οι περισσότερες από αυτές αποτελούν παρωδίες, βλάσφημα παιχνίδια, φάρσες ενός σκανταλιάρικου πνεύματος (κάτι σαν τα παιγνιώδη λογοτεχνήματα της σχολής oulipo) που δεν αφήνει τίποτα όρθιο και που αν κάτι αποστρέφεται, αυτό είναι οι σοβαροφανείς διακηρύξεις. Το ειρωνικό χαμόγελο του φιλοπαίγμονα Greenaway οι περισσότεροι -ανησυχητικά μύωπες- το εκλαμβάνουμε σαν γκριμάτσα αποστροφής δυσκοίλιου φιλοσόφου.

Το Μωρο της Μακον (παραγωγής 1993) ανήκει σε αυτή την κατηγορία των "σκωπτικών δραμάτων" του δημιουργού και, κατά παράδοξο τρόπο, αποτελεί ένα από τα πιο παραγνωρισμένα -ίσως γι` αυτό και πιο ενδιαφέροντα- αριστουργήματα του. Πρόκειται για μια ανίερη κινηματογραφική extravaganza, από αυτές που μόνον ένας Greenaway ξέρει να πλάθει, όπου, μέσα σε ένα σκηνικό θορυβώδους παρακμής και αμοραλισμού, εκτίθεται -με την ακρίβεια απαθούς παθολογοανατόμου- όλο το φάσμα της ανθρώπινης μικρότητας και βλακείας. Ειδικότερα εκείνο το χαρακτηριστικό του ανθρώπου να πιστεύει μωρόπιστα σε σωτήρες, είτε αυτοί παίρνουν τη μορφή του ιερατείου είτε τη μορφή μιας τυχοδιώκτριας νεαράς, που αυτοπαρουσιάζεται ως Παρθένος Μαρία. Αλλά ας εξετάσουμε το θέμα αναλυτικότερα.

Η υπόθεση

Αυτό που παρακολουθούμε καθ` όλη τη διάρκεια της ταινίας είναι μια θεατρική παράσταση (κάτι σαν fiction-within-fiction) που ανεβαίνει στις αρχές του 17ου αιώνα μέσα στο παλάτι του πρίγκιπα της ιταλικής πόλης Macon, Cosimo di Medici (Jonathan Lacey). Το έργο έχει ως εξής: μια κακάσχημη γριά γεννά, ω του θαύματος, ένα υγιέστατο και πανέμορφο μωράκι. Ο όχλος δυσπιστεί για τη μητρότητα του μωρού και έτσι η αδερφή του μωρού (Julia Ormond) βρίσκει την ευκαιρία να παραστήσει τη μητέρα, ισχυριζόμενη μάλιστα ότι έτυχε άμωμης σύλληψης, ως νέα Μαρία. Ο απαίδευτος όχλος την πιστεύει και σπεύδει να λάβει την ευλογία της, γιατί μαστίζεται από ένα σωρό δεινά, όπως ασθένειες και στειρότητα, κι έχει ανάγκη από μια θεία επικουρία. Σαν αντάλλαγμα προσφέρει χρήματα και άλλες υπηρεσίες.

Μόλις η Εκκλησία μαθαίνει για τα καμώματα της νέας Παρθένου τσινάει και, με εκπρόσωπο το γιο του επισκόπου (Ralph Fiennes), σπεύδει να της κόψει τη χαρά. Η Παρθένος όμως καταφέρνει και γοητεύει το γιο και τον πείθει μάλιστα να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι (εντάξει, όχι μόνο όμμασι) την παρθενία της. Λίγο πριν ο Fiennes ελέγξει την ακεραιότητα του παρθενικού υμένος της όμως, πέφτει θύμα από τα κέρατα μιας αγελάδας που του καρφώνει τα ήπατα. Το βρέφος -το οποίο εντωμεταξύ έχει μεγαλώσει και φαίνεται να έχει όντως υπερφυσικές ιδιότητες- είχε διατάξει την αγελάδα του να σκοτώσει τον επίδοξο παρθενοθραύστη ώστε να μην τρωθεί η τόσο πολύτιμη παρθενία της μητρός του και χαλάσει η μπίζνα -ο λαός δε θα εμπιστευόταν μια μη παρθένα ως Παρθένο.

Μετά το συμβάν η Εκκλησία, προκειμένου να τιμωρήσει την απατεώνισσα, της παίρνει το παιδί και δεν παραλείπει να το εκμεταλλευτεί ακόμη στυγνότερα. Εμφιαλώνει τις σωματικές εκκρίσεις του (σάλια, ούρα, βλέννες, κακάκια) και τις πουλάει ως θαυματουργές. Η "μητέρα" του όμως δεν αντέχει να βλέπει τους νέους εκμεταλλευτές του παιδιού να πλουτίζουν κι έτσι σκοτώνει το μωρό προκαλώντας του ασφυξία. Ο επίσκοπος (Philip Stone) εξοργίζεται και διατάσσει την παραδειγματική τιμωρία της -βλ. απαγχονισμό. Αλλά επειδή τυγχάνει παρθένα, δεν μπορεί να τιμωρηθεί, κι έτσι ο επίσκοπος προτρέπει τους 208 άντρες της πολιτοφυλακής να τη βιάσουν. Οι κομπάρσοι όμως, αντί να υποκριθούν, βιάζουν όντως την πρωταγωνίστρια και έπειτα παρακολουθούμε μια από τις πιο νατουραλιστικές και ειδεχθείς σκηνές βιασμού, ισάξια σε φρίκη με αυτή του Irreversible - Μη αναστρεψιμος (βέβαια δε βλέπουμε την πρωταγωνίστρια να βιάζεται, ωστόσο ακούμε τις ανατριχιαστικές κραυγές της, ενώ ταυτόχρονα η κάμερα καταγράφει τις εκφράσεις του κοινού). Από τον πολύ βιασμό η Julia Ormond τελικά πεθαίνει.

Το έργο τελειώνει με το διαμελισμό του νεκρού παιδιού. Η εκκλησία το τεμαχίζει και πουλάει τα μέλη του ως φυλαχτά στον αφελή λαουτζίκο, ο οποίος σπεύδει να τα χρυσοπληρώσει. Το κοινό χειροκροτάει, ενώ οι πρωταγωνιστές του θεατρικού βγάζουν τις περούκες τους και χειροκροτούν τους θεατές -δηλαδή εμάς. Και η αυλαία πέφτει.

Τι θέλει να πει ο ποιητής;

Ο καθένας μπορεί να δώσει τη δικιά του ad placitum, εξίσου έγκυρη, ερμηνεία. Το έργο μπορεί να θεαθεί είτε ως αντικληρικαλιστική σάτιρα είτε ως εμπαιγμός της διψασμένης για κέρδος ανθρώπινης φύσης είτε ως παρωδία της ανθρώπινης ευπείθιας είτε ως τίποτα από όλ` αυτά. Άλλωστε το νόημα ενός μεγάλου έργου υπερβαίνει τις συνήθεις και τετριμμένες οριοθετήσεις του. Πάντως δηλώνω αναρμόδιος να αποκωδικοποιήσω το βαθύτερο νόημα του Μωρου της Μακον -ανέκαθεν με τρόμαζαν τα μεγάλα βάθη.

Αισθητική αποτίμηση της ταινίας

Η ταινία, όπως και όλες οι ταινίες του Greenaway, είναι χάρμα οφθαλμών. Χωρίς υπερβολή, κάθε πλάνο της θα μπορούσε να σταθεί επάξια δίπλα σε πίνακες του Tintoretto ή του Raphael -ας μην ξεχνάμε ότι ο Greenaway σπούδασε ζωγραφική. Το χρώμα που κυριαρχεί είναι το κόκκινο και αυτό μας δημιουργεί μια παράξενη αίσθηση υποβολής καθώς και την ανησυχία ενός επικείμενου κακού που ελλοχεύει. Τα κοστούμια είναι μεγαλοπρεπή, ενίοτε βέβαια παραφορτωμένα σε βαθμό grotesque, όπως και τα σκηνικά.

Η σκηνοθεσία είναι πραγματικό μάθημα δεξιοτεχνίας. Ο Greenaway μας εκπλήσσει με τις συνεχείς βιρτουοζιτέ της κάμερας και μας καθηλώνει, αποκλείοντας και τη παραμικρή σκέψη ενός χασμουρητού -πόσο μάλλον πολλών χασμουρητών με κατάληξη σε ροχαλητά.



Οι ερμηνείες είναι υποδειγματικές. Η Julia Ormond είναι επιεικώς θ ε ά , ο Ralph Fiennes (με καρέ μαλλί!) κάνει ένα μικρό πλην χορταστικό πέρασμα και ο Philip Stone μοιάζει επαρκώς διεφθαρμένος για επίσκοπος. Αλλά πραγματική αποκάλυψη είναι ο Jonathan Lacey, στον ρόλο του Cosimo di Medici. Παριστάνει τέλεια τον αφελή πρίγκιπα που δεν καταλαβαίνει τα όρια μεταξύ πραγματικού και θεατρικού κι έτσι συχνά παρεμβαίνει κωμικά στην παράσταση. Συγκινητική η στιγμή μετά τον πνιγμό του παιδιού όπου αναρωτιέται "Γιατί να συμβαίνουν όλα αυτά;" για να πάρει την απάντηση "Όλα είναι λόγια. Λόγια και μουσική".

Τη μουσική ευτυχώς δεν την υπογράφει κάποια μινιμαλιστική μετριότητα τύπου Nyman ή Mertens αλλά -τι ανακούφιση!- baroque ογκόλιθοι σαν τον Purcell, τον Frescobaldi και τον Monteverdi -ακούμε ένα υπέροχο απόσπασμα από το "Vespro della Beata Vergine", με αισθητική πιο προωθημένη από 100 Nyman μαζί, κι ας γράφτηκε πριν από 4 αιώνες.

Συμπέρασμα

Δεν υπάρχει συμπέρασμα. Αναζητήστε την ταινία για να βγάλετε μόνοι σας τα συμπεράσματά σας! Καλή επιτυχία!

---